Pilootproject Kortessem:
vakwerkschuur vitsen en lemen

Wat?

Vakwerkschuur van De Alverberg in Opeindestraat 128, Kortessem

Wie?

Een gemengde groep van:
leden (11-15 jaar) en begeleiders (18+) van Jeugdbond voor Natuur & Milieu (JNM), afdelingen Zuid-Limburg, West-Limburg en Fruitstreek
individuele kinderen en jongeren

Waarom?

Door vakwerk te restaureren ontdekken de jongeren de erfgoedwaarde en techniek van vakwerk en vits- en leemwerk.

Wanneer?

Donderdag 31 augustus 2017

Hoe?

  • Inleiding over vakwerk, vitsen en lemen
  • Uitbreken van de oude leem, nieuwe vitsstokken plaatsen en latjes vitsen, nieuwe leem aanbrengen
  • Rondleiding langs de dieren op de boerderij

Met wie?

  • BioBeleefBoerderij De Alverberg vzw
  • Jeugdbond voor Natuur & Milieu Limburg (JNM, afdelingen Zuid-Limburg, West-Limburg en Fruitstreek)
  • Monumentenwacht Limburg
  • Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst (IOED) West Haspengouw / Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren
  • Vakwerker Roeland Schröder

De stro- en hooischuur van BioBeleefBoerderij De Alverberg is opgebouwd uit authentiek vakwerk. Ze staat er sinds 1890. In de leemwanden van de schuur zitten gaten. Ook het houtwerk is niet overal nog goed. Vakwerk bestaat uit een houten balkstructuur ingevuld met vlechtwerk van tenen van wilg, eik of hazelaar, dat bestreken is met een leemmengsel. Het vlechtwerk bestaat uit verticale houten staken die in gaten en sleuven in de regels zijn bevestigd. Hiertussen worden twijgen gevlochten.

Vakwerkbouw is typisch voor het Zuid-Limburgse Heuvelland. Het was tot 1850 de normale bouwwijze voor huizen. De natuurlijke materialen zijn in de buurt te verkrijgen. Daarom is het een goedkope manier van bouwen. Vandaag worden geen nieuwe vakwerkhuizen meer gebouwd, maar wel gerestaureerd.

“Het vitsen en lemen was ideaal om met kinderen te doen. Het uitbreken en heropbouwen vonden ze erg leuk. Het is ook leuk dat ze zelf hetgeen dat ze a reken weer kunnen opbouwen.”

Riene Bijnens, leidster bij JNM West-Limburg

De restauratie van de schuur stond al lang op de wenslijst van De Alverberg, maar restaureren is een dure aangelegenheid. Dankzij Jong redt Oud komt de wens van De Alverberg uit. En daar blijft het niet bij. De Alverberg wil meer mensen uit de buurt betrekken bij hun werking. Met Jong redt Oud is de puzzel gelegd: met de inhoudelijke en nanciële steun kunnen ze de schuur aanpakken via een educatieve activiteit met jongeren uit de omgeving. Er is nog veel werk aan de winkel, maar de eerste, belangrijke stap is gezet. Bo- vendien kan het project elk jaar herhaald worden. Zo biedt Jong redt Oud kansen om op langere termijn de schuur volledig te restaureren. En de jon- geren? Die leren door de restauratie de techniek van vak-, vits- en leemwerk. Zo ontdekken ze de erfgoedwaarde van oude vakhuizen.

De groep bestond uit leden en begeleiders van de Jeugdbond voor Natuur en Milieu (JNM), afdelingen Fruitstreek, West-Limburg en Zuid-Limburg. De jongeren waren tussen 11 en 15 jaar oud. Er werkten ook familieleden en kennissen van werknemers van De Alverberg mee.

JNM richt zich op kinderen en jongeren uit Brussel en Vlaanderen tussen 7 en 26 jaar met interesse voor natuur en respect voor het leefmilieu. Hun missie? ‘We nemen zelf een zaag of schop in de hand en maken ruimte voor natuur.’ JNM was dan ook de geschikte jeugdbeweging voor dit project. Aan de slag gaan met natuurlijke materialen zoals hout en leem sluit naadloos aan bij hun missie. Ook handig: De Alverberg had al contact gehad met de leiding van JNM Fruitstreek omdat ze vroeger bij hen op de boerderij op weekend kwamen.

Het contact met de leiding verliep via e-mail en telefoon. Met onze digitale flyer nodigden ze hun leden uit. Op de flyer stond een uiterste inschrijvingsdatum. Twaalf deelnemers was het streef- doel. Naast de samenwerking met JNM verdeelde De Alverberg de uitnodiging via de Facebookpagina en bij kinderen en familieleden van hun werknemers. Zo ontstond er een leuk, gemengd groepje van 12 kinderen en jongeren tussen 11 en 22 jaar.

De voorbereiding van het Jong redt Oud-project startte in april 2017 en liep tot midden augustus. 31 augustus was D-day. Op die dag werkten de jongeren de hele dag aan de schuur.

April – augustus

  • Monumentenwacht Limburg maakt een inspectierapport op. Er wordt beslist welk deel van de schuur we in deze eerste fase restaureren.
  • Er wordt contact opgenomen met vakwerkers die advies geven en een vakwerker die de werken kan uitvoeren en begeleiden. Tegelijk wordt de groep jongeren samengesteld.
  • Vakwerker Roeland voert voorbereidende herstellingen uit: hij vernieuwt een deel van de voetplaat onderaan de leemwand en plaatst een nieuwe dakgoot.
  • De leiding van JNM verspreidt de uitnodiging onder hun leden om mee de leemwand te herstellen. Tijdens het kamp sporen zij hun leden ook mondeling aan om mee te doen. De Alverberg verdeelt de uitnodiging op hun Facebookpagina. Samen met vakwerker Roeland voeren ze mond-tot-mondreclame voor de activiteit.
  • Midden augustus wordt de leem op De Alverberg geleverd.

Donderdag 31 augustus

  • De jongeren leren vakwerk kennen via beeldmateriaal.
  • De jongeren breken de oude leem uit. Ze scheiden de oude vitsstokken en latten van de leem. De oude leem wordt op het veld verspreid.
  • De groep plaatst nieuwe vitsstokken van hazelaar: meten, op maat zagen, scherpe kanten schuren en afronden en in de gaten en sleuf in de balken klemmen.
  • De jongeren weven eiken latten tussen de vitsstokken.
  • De groep gooit proppen leem tegen het vitswerk tot de hele wand onder de leem zit.
  • Ze werken de leemwand af. Ze maken de wand overal even dik en strijken ze glad.
  • Slotmoment met groepsfoto en uitdelen van de Jong redt Oud-badges.

“Ik ben er zeker van dat ze door deze activiteit meer stilstaan bij de waarde van vakwerkhuizen en een inzicht krijgen in welke technieken er vroeger werden toegepast.”

Riene Bijnens, leidster bij JNM West-Limburg

Links

Locatie

De Alverberg, Opeindestraat 128, Kortessem